Δευτέρα 13 Οκτωβρίου 2008

14.Η ψηφιδωτή διακόσμηση

14. Οι χώροι που συνδέθηκαν με την επίγεια ζωή των αγίων προσώπων αντιμετωπίστηκαν από τους Βυζαντινούς με όλο το σεβασμό που οι ίδιες οι ιερές μορφές ενέπνεαν στην ψυχή τους. Με ευλάβεια απέδωσαν τις τιμές που άρμοζαν στην κάθε περίπτωση κι αφιέρωσαν στους αγίους τους ναούς και προσκυνήματα, σε τόπους όπου ασκήτεψαν ή δίδαξαν, σε μέρη όπου μαρτύρησαν, σε σημεία όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή. Έτσι στο υποβλητικό τοπίο της Φωκίδας γύρω από τον θαυματουργό τάφο του Λουκά του Νεότερου, έχτισαν ένα μοναστήρι. Το καθολικό, η μεγαλύτερη από τις δύο εκκλησίες της Μονής του Οσίου Λουκά στεγάζει τον παλαιότερο ψηφιδωτό διάκοσμο της περιόδου από το 10ο μέχρι το 12ο αιώνα.
Η ψηφιδωτή διακόσμηση, τέχνη σύνθετη όσο και πανάκριβη υπήρξε για τους Βυζαντινούς ένας τομέας ύψιστης διάκρισης γι' αυτό και αποτέλεσε προϊόν εξαγωγής. Τον 8ο αιώνα οι Άραβες εισήγαγαν από την Κωνσταντινούπολη 40 φορτία ψηφίδες παίρνοντας μαζί και τους τεχνίτες που θα διακοσμούσαν ένα τέμενος της Δαμασκού. Άλλωστε και ο ψηφιδωτός διάκοσμος του Οσίου Λουκά πιστοποιεί τα μακρινά ταξίδια που πραγματοποιούσαν οι καλλιτέχνες και τα υλικά.
*Είχε ήδη κυλήσει πολύς χρόνος αφότου η διακόσμηση με ψηφίδες πέρασε από τα δάπεδα των αρχιτεκτονημάτων στους τοίχους και στις οροφές. Η εξέλιξη αυτή επέτρεψε στους τεχνίτες να εκμεταλλευτούν λεπτότερα υλικά, πιο ευαίσθητα και πολύτιμα. Εκτός από την πέτρα και το
μάρμαρο τα οποία συνήθιζαν να χρησιμοποιούν για τα επιδαπέδια μωσαϊκά, άρχισαν να κατασκευάζουν και ψηφίδες από κεραμίδι, τερακότα, ημιπολύτιμους λίθους και θαμπό χρωματιστό γυαλί. Ακόμα κατόρθωσαν να φτιάξουν ασημένιες και χρυσές ψηφίδες παρεμβάλλοντας λεπτά φύλλα από τα ακριβά μέταλλα ανάμεσα σε στρώματα διάφανου γυαλιού. Σε σχήμα κύβου, οι tesserae όπως ονομάζονταν οι ψηφίδες, παράγονταν σε ποικίλα μεγέθη για να ανταποκριθούν στις διαφορετικές ανάγκες. Με τις μικροσκοπικές ψηφίδες οι τεχνίτες ξεπερνούσαν τις γραμμές και τα περιγράμματα για να αποδώσουν λεπτομέρειες, αποχρώσεις και σκιές. Ακολουθώντας το σχέδιο τις στερέωναν στο υπόστρωμα που είχαν προετοιμάσει με στρώσεις γύψου. Ένας ψηφωτής κατάφερνε να σκεπάσει κατά μέσο όρο μέχρι και τέσσερα τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας σε μία μέρα.
Παναγία Βρεφοκρατούσα, ψηφιδωτό στην κόγχη του ιερού, αρχές του 11ου αιώνα, Όσιος Λουκάς, Φωκίδα (The Glory of Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261, Edited by Helen C. Evans and William D. Wixom, The Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη 1997, σελ. 35).