4. Ανάμεσα στα πολλά εντυπωσιακά μνημεία της πρώτης πόλης, της βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης, ο σημαντικότερος ναός της, η Αγία Σοφία, κατέλαβε μία εξέχουσα θέση, την οποία διατήρησε στη συνείδηση των χριστιανών και μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους, ως το ιερότερο σύμβολο. Σταθερό σημείο αναφοράς για κάθε πολίτη της επικράτειας, η «πρώτη τη τάξει» εκκλησία της αυτοκρατορίας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της μακραίωνης ιστορίας της. Στιγμές ένδοξες όσο και περίοδοι πιο σκοτεινές άφησαν τα σημάδια τους επάνω της. Στέγασε τις μεγαλόπρεπες δοξολογίες μετά τους θριάμβους αλλά και τις εναγώνιες προσευχές στις δύσκολες ώρες κάποιας πολιορκίας. Υποδέχτηκε τον απλό λαό της βασιλίδος των πόλεων αλλά και τους ανώτατους άρχοντές της, τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη. Δεν είναι τυχαίο ότι στέκει ως κορύφωση στους στίχους του ανώνυμου ποιητή που θρηνεί για την Άλωση:
«Πήραν την Πόλη, πήραν την, πήραν τη Σαλονίκη,
πήραν και την Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι!»
Η Αγία Σοφία μας είναι γνωστή με την τρίτη διαδοχικά μορφή της, η οποία υλοποιήθηκε με βάση τα σχέδια δύο εμπνευσμένων αρχιτεκτόνων, του Ανθέμιου από τις Τράλλεις και του Ισίδωρου από τη Μίλητο. Η υπέρλαμπρη αυτή εκκλησία συνδύαζε αρχιτεκτονικά τη βασιλική με τον περίκεντρο ναό με τρούλο. Εγκαινιάστηκε στις 27 Δεκεμβρίου του 537 ολοκληρώνοντας τις εργασίες κατασκευής που είχαν διαρκέσει πέντε χρόνια, έντεκα μήνες και δέκα μέρες.
*Αν και η ίδρυση της Αγίας Σοφίας συχνά συνδέεται με το όνομα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, στην πραγματικότητα η πρώτη της μορφή οικοδομήθηκε κοντά στο Μεγάλο Παλάτι και τον Ιππόδρομο από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο τον Β’, το 360. Από τότε οι Κωνσταντινουπολίτες την ονόμασαν με σεβασμό «η Μεγάλη Εκκλησία», ενώ ως Αγία Σοφία πρωτοαναφέρεται το 430. Ο πρώτος αυτός ναός κάηκε το 404, και μία δεύτερη βασιλική που χτίστηκε από τον Θεοδόσιο το Β’ στην ίδια θέση, καταστράφηκε το 532 κατά τη διάρκεια των επεισοδίων που ακολούθησαν τη Στάση του Νίκα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού του Α’.
4. Άποψη της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, όπως την αντικρίζουν στις μέρες μας οι επισκέπτες
