15. Η αγάπη που έδειχναν οι Βυζαντινοί για τα πολύτιμα υλικά προκύπτει τόσο από τα κατάλοιπα του πολιτισμού τους που σήμερα κοσμούν μουσεία και βιβλιοθήκες όσο και από την επιστημονική έρευνα σχετικά με τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Έτσι πληροφορούμαστε ότι στις αγορές της Αφρικής και της Ινδίας προμηθεύονταν το ελεφαντοστό του οποίου τη λευκή ομορφιά δεν έπαψαν ποτέ να θαυμάζουν. Η Άννα Κομνηνή στα γραπτά της παρομοίαζε τα χέρια της μητέρας της με το σπάνιο υλικό. Σκαλίζοντας τη σκληρή του επιφάνεια οι βυζαντινοί καλλιτέχνες δημιουργούσαν σκεύη για τις επίσημες τελετές αλλά και για την καθημερινή ζωή τους. Εικόνες και αγαλματίδια, πλακέτες, κασετίνες, κοσμηματοθήκες και κουτιά για τη φύλαξη φαρμάκων, διακοσμητικά στοιχεία με τα οποία στόλιζαν τα έπιπλα και τις πόρτες των σπιτιών τους. Δεν έχουν διασωθεί στοιχεία που να βεβαιώνουν την ύπαρξη κάποιων εργαστηρίων με ειδίκευση στο ακριβό υλικό ούτε γνωρίζουμε λεπτομέρειες σχετικές με την τέχνη των ελεφαντουργών όπως ονομάζονταν σε παλαιότερες περιόδους οι συγκεκριμένοι τεχνίτες. Σώζεται όμως το ειδικό διάταγμα του 337 που τους απάλλασσε από διάφορες υποχρεώσεις ώστε να μπορούν απερίσπαστοι να εξελίσσουν την ειδικότητά τους και να τη διδάσκουν στα παιδιά τους.
Τα ελεφαντοστέινα τρίπτυχα, περίτεχνα και με λεπτότατη εργασία ήταν ιδιωτικές εικόνες μικρών διαστάσεων που προορίζονταν για λατρεία σε ιδιωτικά παρεκκλήσια της αριστοκρατίας ή και σε αυτήν ακόμα την αυτοκρατορική αυλή.
*Η αφθονία του ελεφαντοστού και κατά συνέπεια η αξία του δεν ήταν σταθερές στη διάρκεια των αιώνων καθώς επηρεάστηκαν καθοριστικά από κοινωνικά φαινόμενα και ιστορικά γεγονότα. Μετά την κατάκτηση της ανατολικής Αφρικής από τους Άραβες τον 7ο αιώνα το ελεφαντόδοντο γίνεται ακριβοθώρητο και η ποικιλία των ελεφαντοστέινων αντικειμένων περιορίζεται σημαντικά. Παρότι ένας μεγάλος αριθμός από τέτοια μικροτεχνήματα προέρχεται από την Αίγυπτο, ήδη από τον 4ο αιώνα η Κωνσταντινούπολη εμφανίζεται ως αξιόλογο κέντρο παραγωγής.
Το Τρίπτυχο Harbaville, Κωνσταντινούπολη, μέσα 11ου αιώνα, ελεφαντοστό, 24,2Χ28 εκ., Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου (The Glory of Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261, Edited by Helen C. Evans and William D. Wixom, The Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη 1997, σελ. 133).
