Δευτέρα 13 Οκτωβρίου 2008

16.Η απεικόνιση του θείου

16. Θα ήταν σφάλμα να αντιμετωπίσουμε την τέχνη των Βυζαντινών αποκλειστικά μέσα στο πλαίσιο μίας πολυτέλειας που προφανώς απευθυνόταν στους ολίγους. Άλλωστε το μέσο με το οποίο κυρίως εκφράστηκαν οι καλλιτέχνες της εποχής ήταν η ζωγραφική. Τα περισσότερα ζωγραφικά έργα τους που γνωρίζουμε σήμερα είναι θρησκευτικού περιεχομένου μια και ο επίσημος χαρακτήρας τους απαιτούσε την ευλαβική φροντίδα και φύλαξή τους. Την πρακτική αυτή εξήγηση έρχεται να ενισχύσει η θεμελιακή θέση που κατείχε η χριστιανική θρησκεία στη σύσταση της βυζαντινής κοινωνίας. Είναι εξάλλου βέβαιο ότι στα θρησκευτικά έργα καθρεφτίζονται οι βασικές κατακτήσεις της βυζαντινής τέχνης γενικώς.
Η απεικόνιση του θείου προβλημάτισε τους Βυζαντινούς ήδη από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Πώς θα έπαιρνε μορφή και υπόσταση κάτι άυλο, κάτι που κανένας πιστός δεν μπορούσε να δει με τα μάτια του; Με το τέλος της Εικονομαχίας διαμορφώθηκε η αντίληψη ότι η ιερή απεικόνιση θα απέδιδε τη βαθύτερη αλήθεια εφόσον ο ζωγράφος ακολουθούσε μία προκαθορισμένη διαδικασία την οποία ενέκρινε η Εκκλησία. Πάντως η εικόνα δεν φιλοδοξούσε να αναπαραστήσει πιστά το θέμα της αλλά να λειτουργήσει ως προσιτό υποκατάστατό του μέσα από το οποίο ο χριστιανός θα λάτρευε το ίδιο το ιερό πρόσωπο που απεικόνιζε.
Εικόνα-Δίπτυχο μηνολόγιο, δεύτερο μισό του 11ου αιώνα, αυγοτέμπερα σε ξύλο, 36,2Χ24 εκ., Σινά, Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης (Βοκοτόπουλος Π., Ελληνική Τέχνη, Βυζαντινές Εικόνες, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1995, σελ. 42).
Τα μηνολόγια ήταν σύνθετες πολυπρόσωπες εικόνες που χρησιμοποιήθηκαν σαν ζωγραφιστά ημερολόγια. Απεικόνιζαν τους αγίους ανάλογα με το μήνα και την ημέρα του χρόνου κατά την οποία τους εόρταζε η Εκκλησία.