27. Αφορμή και υποστήριξη για να μελετηθούν τα έργα δίνουν μερικές φορές και οι λέξεις που τα συνοδεύουν. Φθόγγοι και ήχοι παλαιικοί αναδίδουν μία αίσθηση ξεχωριστή και μια γοητεία ιδιαίτερη. Οι χρυσοκλαβάριοι μνημονεύονται στα κείμενα των Βυζαντινών που περιγράφουν τα πολύτιμα υφάσματα, ενώ σε ένα εκκλησιαστικό κέντημα από το 14ο αιώνα βρίσκουμε κεντημένη την υπογραφή του χρυσοκλαβάριου Γεώργιου. Με μια σύνθετη λοιπόν λέξη που θυμίζει ένα πολύτιμο μέταλλο μαθαίνουμε πώς ονόμαζαν τα χρόνια εκείνα τους εξειδικευμένους τεχνίτες που με επιδέξιες βελονιές εκτελούσαν τα καλύτερα κεντήματα, τα χρυσοκεντήματα ή χρυσόκλαβα ή χρυσοσωληνοκέντητα. Η υψηλής ποιότητας κεντητική δημιουργούσε με ατόφιο χρυσάφι τα ενδύματα του αυτοκράτορα και των αυλικών, τις φορεσιές των ανώτερων αξιωματούχων και τα επίσημα υφάσματα που απαντώνται στις τελετές της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Τα πιο φίνα κομμάτια κεντήθηκαν με μετάξι, χρυσό ή ασήμι πάνω σε ολομέταξο πορφυρό, κόκκινο ή γαλάζιο βάθος.
Ο χρόνος, ανελέητος με τα υφάσματα, διατήρησε από τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες μόνο λιγοστά δείγματα κεντητικής τα οποία κατάγονται από την Αίγυπτο. Η πλειοψηφία των κεντημένων έργων που γνωρίζουμε προέρχεται από μεταγενέστερα χρόνια κι ανάμεσα στα παλαιότερα και αξιολογότερα συγκαταλέγεται ο "αήρ" από τη Θεσσαλονίκη, ολοκέντητο λειτουργικό ύφασμα με το οποίο κάλυπταν τα ιερά σκεύη της Αγίας Τράπεζας.
*Για να φτιάξουν τις χρυσές και τις ασημένιες κλωστές τους οι τεχνίτες ακολουθούσαν δύο διαδικασίες. Τυλίγοντας λεπτές μεταλλικές λωρίδες γύρω από μεταξωτό νήμα κατασκεύαζαν τα χρυσονήματα ή τα αργυρονήματα που τα έλεγαν και σωληνωτά ή κλαπωτά. Σε άλλες περιπτώσεις τα πολύτιμα μέταλλα γίνονταν απευθείας λεπτά σύρματα. Με το μετάξι κεντούσαν κυρίως τα πρόσωπα και τις λεπτομέρειες.
Χρυσοκεντημένος "αήρ" από την εκκλησία της Παναγίας στη Θεσσαλονίκη (κεντρικό τμήμα), Θεσσαλονίκη, αρχές 14ου αιώνα, Αθήνα, Βυζαντινό Μουσείο (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980, σελ. 457).
