18. Στα χίλια εκατό χρόνια της ιστορίας του Βυζαντίου γράφτηκαν άραγε βιβλία αποκλειστικά θρησκευτικού περιεχομένου; Ψαλτήρια και ευαγγελιστάρια, βίοι αγίων και ομιλίες; Τα πνευματικά ενδιαφέροντα των Βυζαντινών ήταν λοιπόν τόσο περιορισμένα; Στην εύλογη απορία έρχεται να απαντήσει ένας μεγάλος όγκος εκδόσεων που καλύπτουν μία ευρύτατη θεματολογία κοσμικού χαρακτήρα. Μέσα από αυτές ο πολίτης του βυζαντινού κράτους αποκαλύπτεται ως άνθρωπος καλλιεργημένος, ανήσυχος και φιλομαθής. Ανάμεσα στα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε συναντάμε την ιστορία, την ποίηση και τη φιλοσοφία, τη
στρατηγική, τα νομικά, την κτηνιατρική, και τη φυτολογία που χάριζε πολύτιμες πληροφορίες για την παρασκευή φαρμάκων αλλά και δηλητηρίων! Αντιστοιχώντας τα βιβλία με τους ανθρώπους που τα διάβαζαν και τα χρησιμοποιούσαν καταλήγουμε σε συγκεκριμένες κατηγορίες επαγγελματιών. Δάσκαλοι και στρατιωτικοί, νομομαθείς και συμβολαιογράφοι, διοικητικοί υπάλληλοι, γιατροί. Δίπλα σε αυτούς πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους οι έμποροι, οι ξυλουργοί, οι ράφτες κι οι υποδηματοποιοί, οι χτίστες κι οι σιδεράδες.
Στοιχεία που μας βοηθούν να φωτίσουμε κάποια στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας αντλούμε για άλλη μια φορά από τις ζωγραφιές που δείχνουν τους επαγγελματίες την ώρα της εργασίας τους. Τα χειρόγραφα βιβλία, κοσμικής μα και εκκλησιαστικής χρήσης κρατούν στις σελίδες τους τα κλειδιά προς μία αποκρυπτογράφηση του βυζαντινού κόσμου.
Μικρογραφία από τις Ομιλίες του Ιωάννη Δαμασκηνού, 11ος αιώνας, τέμπερα σε περγαμηνή, Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Η, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1979, σελ. 207).
