28. Βυζαντινά αντικείμενα και υλικά, αρχιτεκτονήματα... Τι απόμεινε από τους τόπους όπου κατοίκησαν οι Βυζαντινοί; Ελάχιστοι είναι σήμερα οι προορισμοί που μας επιτρέπουν ακόμα να πραγματοποιήσουμε ένα «βυζαντινό ταξίδι». Στον ελλαδικό χώρο ο σημαντικότερος είναι χωρίς αμφιβολία ο Μυστράς. Κάστρο μαζί και πολιτεία ο Μυστράς υπήρξε μέχρι το 1460 η πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μορέως, ενός από τα τελευταία προπύργια του Βυζαντίου. Δημιούργημα των τελευταίων αιώνων της αυτοκρατορίας έγινε το επίκεντρο μιας πρωτοφανούς αναγέννησης τόσο στις τέχνες όσο και στα γράμματα, ο πυρήνας όπου εκφράστηκαν προσωπικότητες σαν τον φιλόσοφο Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό, η ύστατη αναλαμπή ενός πολιτισμού που έφθινε.
Η σημερινή μορφή του μας δίνει τη μοναδική ευκαιρία να ανασυνθέσουμε μία βυζαντινή πόλη των χρόνων εκείνων. Το κάστρο και τμήματα των τειχών μαρτυρούν την αγωνία για τη διατήρηση της ελευθερίας. Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου κι οι έξι εκκλησίες που στέκουν ακόμα, αξιομνημόνευτες ως προς την αρχιτεκτονική και την εικονογραφία, με εξαίρετες τοιχογραφίες, πιστοποιούν τις στενές σχέσεις του Μυστρά με την Κωνσταντινούπολη, όπου βασίλευαν οι ίδιες δυναστείες. Το παλάτι των Δεσποτών στην πλατεία της Άνω Πόλης, από τα ελάχιστα ανάκτορα που επέζησαν, μνημονεύει τα μέλη των οικογενειών αυτών, Κατακουζηνούς και Παλαιολόγους. Σημαντικότατα είναι και τα σπίτια, από τα πιο καλοδιατηρημένα της βυζαντινής περιόδου. Μακρόστενα κτίσματα όπου κατοικούσαν οι οικογένειες, με δυο ή σπάνια τρεις ορόφους, με εξώστες και δωμάτια στον όροφο, με βοηθητικούς χώρους, αποθήκες και μαγειρεία στο ισόγειο. Συνιστούν την αμεσότερη σύνδεση του σύγχρονου ανθρώπου με τη βυζαντινή πραγματικότητα.
*Η βυζαντινή ζωή του Μυστρά αρχίζει το 1262, όταν ο Φράγκος οικιστής του ο Γουλιέλμος ΙΙ Βιλλαρδουίνος, ηττημένος και αποδυναμωμένος αναγκάζεται, ως αντίτιμο για την ελευθερία του, να παραχωρήσει «το τρίτον κι ομορφότερον του Μυζηθρά το κάστρον». Το τοπωνύμιο παραπέμπει πιθανότατα στο όνομα ή απλά στην τυροκομική ασχολία κάποιου τοπικού γαιοκτήμονα!
Γενική άποψη του Μυστρά, όπως σώζεται στις μέρες μας. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980, σελ. 283).
